خبر چیست؟

پوشش اخبار و وقایع بخشی جدانشدنی از روزنامه‌نگاری و به‌نوعی ستون این حرفه است. مبنای بسیاری از گزارش‌ها و تحلیل‌هایی که روزانه برای مخاطبان تهیه می‌شوند، اخبار و وقایع مهم روز است. 
خبر تعریف‌های گوناگونی دارد، اما به طور خلاصه می‌توان روی این امر توافق کرد که خبر گزارشی از واقعیت‌هاست. با این حال، هر واقعیتی را نمی‌توان خبر نامید. گزارش از رویدادی تازه یا رویدادی که قرار است در آینده اتفاق بیفتد، خبر محسوب می‌شود. هرچند، خبر به گزارش رویدادهای تازه و آتی محدود نمی‌شود. ممکن است واقعه‌ای سال‌ها قبل رخ داده باشد اما با آشکارشدن اطلاعات تازه، ارزش خبری پیدا کند.
از سوی دیگر، تمام رویدادها خبر نیستند. هر چه در دنیای واقعی رخ می‌دهد رویداد (Event) نامیده می‌شود، اما اگر پای هر یک از این‌ رویدادها به هر دلیلی به یک رسانه باز شود و به عبارتی از دنیای واقعی وارد دنیای رسانه‌ای شود دیگر نه رویداد، بلکه خبر (News) خوانده می‌شود.

ارزش خبری

گفتیم که اگر پای رویداد به رسانه باز شود، تبدیل به خبر می‌شود ولی این‌گونه نیست که هر رویدادی (مانند افتادن برگ از درخت) قابلیت تبدیل به خبر را داشته باشد. روزنامه‌نگاران برای تشخیص این‌که چه رویدادی خبر است، «ارزش خبری» آن را در نظر می‌گیرند.
عوامل تعیین‌کننده ارزش خبری عبارتند از: دربرگیری؛ شهرت؛ برخوردها، اختلاف‌ها و درگیری‌ها؛ استثناها و شگفتی‌ها؛ بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار؛ مجاورت؛ زمان و تازگی رویداد
میزان دربرگیری (impact) یک رویداد، نقشی تعیین‌کننده در ارزش خبری آن دارد. رویداد هنگامی دارای ویژگیِ دربرگیری است که بر روی تعداد قابل توجهی از افراد جامعه تاثیری در زمان حال یا آینده داشته باشد. با این حال، دربرگیری باید با توجه به مخاطبان یک رسانه سنجیده شود. 
شهرت اشخاص حقیقی یا حقوقی یک عامل تعیین‌کننده در ارزش خبر است. شهرت ممکن است بار معنایی مثبت یا منفی داشته باشد. این انتقاد به رسانه‌ها وجود دارد که گاه پرداختن به افراد یا نهادهای مشهور باعث می‌شود نقش دیگران در سایه قرار بگیرد. بنابراین باید توجه کرد که شهرت نیز مانند سایر عوامل تعیین‌کننده ارزش خبری، به تنهایی نمی‌تواند مبنای تولید یک خبر باشد. مثلا سخن یا عملکرد یک شخص مشهور تا جایی که اثری بر جامعه نداشته باشد، واجد ارزش خبری نیست. البته این مساله نیز بستگی به نوع رسانه و گستره‌ مخاطبانش دارد. رسانه‌های عامه‌پسند معمولا بیشتر به ابعاد زندگی خصوصی یا رفتارهای شخصی افراد مشهور توجه می‌کنند و رسانه‌های جدی‌تر عمدتا ابعادی را در نظر می‌گیرند که اثری مثبت یا منفی بر کل جامعه داشته باشد. 
برخوردها، اختلاف‌ها، درگیری‌ها و منازعه‌ها در بسیاری از موارد خبر محسوب می‌شوند. این برخوردها می‌توانند به شکل انسان علیه انسان، انسان علیه محیط و طبیعت، فجایع طبیعی و حوادث مربوط به حیات وحش باشند. رویدادهایی چون جنگ، سرقت، قتل، از بین‌بردن جنگل‌ها، سیل، زلزله، شکار بی‌رویه و احتمال انقراض یک گونه جانوری در این طیف قرار می‌گیرند.
استثناها و شگفتی‌ها می‌توانند به یک رویداد ارزش خبری ببخشند. رویدادهای نادر در این بخش طبقه‌بندی می‌شوند.
بزرگی و فراوانی یا تعداد و مقدار یکی از ارزش‌هایی است که برای یک خبر در نظر گرفته می‌شود. هرچه تعداد یا مقدار بالاتر باشد، ارزش خبری آن هم بیشتر است. اما باید توجه داشت که بزرگی و فراوانی (Magnitude) بسته به نوع رویداد فرق می‌کند. عدد دو را در نظر بگیرید؛ کشته شدن دو انسان در یک حادثه، با به ثمر رسیدن دو گل در مسابقه فوتبال برابر نیستند. بدیهی است که اولی ارزش خبری بالاتری دارد. 
مجاورت به دو لحاظ جغرافیایی (فیزیکی) و معنوی (روانی) می‌تواند بر ارزش‌ خبری تاثیرگذار باشد. از لحاظ جغرافیایی، اتفاق‌های مربوط به ایران برای ایرانیان بیش از رویدادهای مشابهی که در یک کشور آسیای شرقی روی می‌دهد، اهمیت دارد. اما ممکن است رویدادی در همان کشور آسیای شرقی رخ دهد که مربوط به یک شهروند ایرانی باشد. این از نظر روانی می‌تواند مجاورت محسوب شود، نه از لحاظ جغرافیایی. هر دو عامل مجاورت جغرافیایی یا روانی می‌توانند بر اهمیت خبر برای مخاطب تاثیرگذار باشند. 
زمان یا تازگی رویداد یکی از ارزش‌های مهم خبری است. خبر به ذات خود رویداد تازه‌ای است که قرار است رسانه آن را به اطلاع مخاطب برساند. یکی از نقاط رقابت رسانه‌های خبری با یکدیگر، سرعت کسب و ارائه اخبار است. اتفاقی که سه ماه پیش رخ داده و در همان هنگام هم گزارش شده، دیگر خبر محسوب نمی‌شود. هرچند باید توجه داشت که جنبه‌هایی از خبر کهنه می‌تواند در شکلی تازه آشکار شود. برای مثال، زلزله‌ای که سه ماه پیش رخ داده، دیگر خبر نیست اما اگر یک مقام مسوول، امروز از تخصیص وام بلاعوض به زلزله‌زدگان بگوید، خبر است. مثال دیگر: ریزش یک ساختمان بر اثر انفجار کپسول گاز که سه روز پیش در رسانه‌ها گزارش شده، دیگر خبر نیست. اما اگر بر اثر درگذشت چند تن از مجروحان این حادثه در بیمارستان، پس از سه روز آمار قربانیان بالاتر رود، این یک خبر است.

رویارویی خبر با ارزش ذاتی یک رویداد 

گاهی اوقات ممکن است عواملی که در بالا ذکر کردیم، بر جنبه انسانی یک رویداد غلبه کنند. برای مثال، کشته‌شدن دو انسان در منطقه‌ی درگیر جنگ داخلی که در آن هر هفته ده‌ها انسان کشته می‌شوند، ممکن است تیتر خبری نشود اما کماکان یک رویداد مهم در جامعه انسانی است. 
خبری‌نشدن چنین رویدادی دلیل بر فقدان «ارزش» خبری آن نیست. این رویداد کماکان واجد ارزش است، اما به دلایلی چون فراوانی رویدادهای مشابه در آن منطقه در یک بازه زمانی خاص، ممکن است روزنامه‌نگار آن را به عنوان یک خبر مستقل کار نکند.

چه کسی ارزش‌های خبری را برآورد می‌کند؟

برآورد ارزش‌های خبری، کار روزنامه‌نگار است. یونس شکرخواه، استاد روزنامه‌نگاری، سوال مهمی را مطرح می‌کند. او می‌پرسد حال که می‌دانیم ارزش خبری معیار گزینش یک رویداد است، این معیار را در کجا باید سراغ بگیریم؟ یونس شکرخواه می‌گوید اگر جواب بدهیم که این معیار را «حس ششم» روزنامه‌نگار تعیین می‌کند، «بدترين پاسخ» را داده‌ایم.
او می‌افزاید: «ارزش‌های خبری در دل رويدادها قرار دارند و نه در شم روزنامه‌نگار؛ ولی اين شم
و درک، به كشف ارزش‌ها كمک می‌كند. به عبارت ديگر، هر رويداد فی‌نفسه حاوی يک ارزش يا مجموعه‌ای از ارزش‌هاست و همين ارزش‌ها هستند كه همواره رگه‌های اصلی خبر را شكل می‌دهند. طبعاً توان تعيين و شناسايی اين ارزش‌ها (از لحاظ توجه و اهميت) مقوله‌ای مهم و تعيين‌كننده اسـت.»
بنابراین، اهمیت نقش روزنامه‌نگار و شم حرفه‌ای او «غیر قابل انکار است» اما این شم، تنها «حكم ابزار استخراج ارزش‌ها خبری را دارد». 
روزنامه‌نگاران پس از مدتی کار این شم خود را تقویت می‌کنند؛ اما گاهی آنقدر تعداد رویدادها زیاد است که تشخیص اولویت خبرها و برآورد ارزش‌های خبری مهارت‌های ویژه‌ای را می‌طلبد.

در بخش بعدی، به پرسش‌های مهمی خواهیم پرداخت که یک خبر باید به آن‌ها پاسخ دهد. 

منابع مهم:
بدیعی نعیم و قندی حسین، روزنامه‌نگاری نوین، ص۱۹،  انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ هفتم، ۱۳۹۰
 شکرخواه یونس، خبر، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، نسخه آنلاین